Klimaattransitie: (te) grote stappen voor de OR? Nee hoor!
Klimaattransitie: (te) grote stappen voor de OR? Nee zeker niet!
Voor de NVMz (Nederlandse Vereniging voor Medezeggenschap) en het MNO (Stichting MultiNationaal Ondernemingsradenoverleg), twee organisaties waarin medezeggenschappers en ondernemingsraden samenwerken, is de klimaattransitie onderdeel van de 3-D thema’s waaraan zij in 2022 aandacht willen besteden: Digitalisatie, Diversiteit en Duurzaamheid. Daarop vooruitlopend willen zij in het Webinar aandacht vragen voor de klimaattransitie.
‘Ondernemingsraad en Klimaattransitie’
De klimaattransitie is eigenlijk niet iets nieuws. Al veel langer weten we dat onze bedrijvigheid, door bijvoorbeeld de verhoogde CO2 uitstoot, effect heeft op het klimaat met de opwarming van de aarde tot gevolg. Door de jaren heen is daar ook al door Triple-P (People Planet Pofit), MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) en duurzaamheidsinitiatieven aandacht aan besteed. Verschil is dat de plannen rond de klimaattransitie veel omvattender zijn en veel verder gaan. Doordat de effecten steeds merkbaarder worden is de aandacht en urgentie ook groter geworden zijn. Er wordt niet alleen een beroep gedaan op vervuilde industrieën om te veranderen, maar op alle sectoren, de hele samenleving en alle mensen op deze planeet. Dat zegt ook Niko Manshanden die het boek ‘Ondernemingsraad en Klimaattransitie’ heeft geschreven om ondernemingsraden wegwijs te maken op dit thema, in het Webinar. Over het belang van het onderwerp is ook weinig discussie willen we voor toekomstige generaties een leefbare omgeving behouden. Hoe het in goede banen te leiden is echter veel lastiger. De oplossing vraagt niet alleen een technische transitie, maar ook een sociale transitie, zegt Niko Manshanden. Dit past volgens hem ook geheel bij de taak van ondernemingsraad in het toezien op de continuïteit van de onderneming (zie WOR art. 2). Naast dat de transitie grote investeringen vraagt heeft deze ook directe gevolgen voor de werknemers, hun werkinhoud, de werkgelegenheid en arbeidsomstandigheden. Onderwerpen die de betrokkenheid van ondernemingsraad vragen om dit mede in het belang van de werknemers en de onderneming in goede banen te leiden.
Het onderwerp klimaattransitie is echter breed. Het klimaatakkoord telt ook vele bladzijdes en hoofdstukken. Manshanden adviseert ondernemingsraden zich eerst breder te oriënteren en dan te versmallen naar een soort van maatwerk door te kijken naar de eigen specifieke branche of sector, de gemaakte afspraken en de eigen mogelijkheden daarbinnen. Ga daarover eerst het gesprek aan binnen je eigen or, bepaal je positie en ga daarna met de bestuurder in gesprek.
Eerder onderzoek
Het MNO heeft eerder al het onderwerp duurzaamheid opgepikt. In 2011 heeft het MNO onderzoek gedaan samen met de Universiteit van Nyenrode naar de betrokkenheid van de medezeggenschap bij MVO zoals het toen genoemd werd. Daaruit bleek: er zitten in de WOR (Wet op de Ondernemingsraden) genoeg tools en aanknopingspunten voor ondernemingsraden om dit onderwerp met hun bestuurder te bespreken en te agenderen. Dat gebeurt ook wel maar vaak ad hoc en niet gestructureerd. Uit de best practices van ondernemingsraden die deelnamen aan het onderzoek is de Medezeggenschap MVO modelcode gedistilleerd. Zeg maar een soort routekaart om de betrokkenheid van onderneminsgraden bij duurzaamheid te institutionaliseren en meer body te geven.
Het MNO beloofde te monitoren of ook gebruik gemaakt werd van deze Modelcode. Dat viel best tegen en in 2019 is de Universiteit van Utrecht benaderd om te kijken of er een kloof is tussen middelen die de ondernemingsraad ter beschikking staan en het gebruik daarvan, en als waardoor dat dan komt. De uitkomsten bevestigen nogmaals dat er genoeg middelen zijn voor ondernemingsraden om een rol bij duurzaamheid te spelen, maar ondernemingsraden die onvoldoende oppakken. Dat heeft verschillende oorzaken. Onder andere de top-down benadering van het onderwerp waarbij de or niet vroegtijdig kan aanhaken. Voor multinationale ondernemingen speelt daarbij soms ook een rol dat ondernemingsraden niet aangesloten zijn op het hoogste niveau van besluitvorming, bijvoorbeeld als de onderneming een buitenlandse moeder heeft. Ook zijn ondernemingsraden erg intern gericht en koppelen zij duurzaamheid vaak aan werk gerelateerde zaken zoals arbeidsomstandigheden. Naar buitentreden en samenwerking zoeken met externe partijen zoals vakbonden of milieuorganisaties zou niet alleen hun blik kunnen verruimen, maar ook ondersteuning kunnen opleveren.
Rol COR Tata Steel bij ‘groen staal’
Dat is ook een aanbeveling die de Cinta Groos voorzitter van de cor van Tata doet in het Webinar: kijk naar buiten en werk samen. In een interview vertelt zij over het voorstel dat zij als medezeggenschap omarmd hebben om de staalproductie versnelt te verduurzamen. Samen met de vakbond FNV hebben ondernemingsraadleden het plan ontwikkelt om staal te produceren door in plaats van kolen, waterstof te gaan gebruiken en veel sneller de fijnstof en CO2 uitstoot terug te brengen. Pijlers voor deze klimaatvriendelijkere manier van groen staal produceren zijn een schonere omgeving en een behoud van een goede werkgelegenheid, zegt Cinta. Zoals Nico Manshanden al aan gaf ziet de cor van Tata dat als een manier om de continuïteit van de onderneming op de langere termijn te waarborgen.
Het plan van de ondernemingsraad zal niet alleen grote technische aanpassingen met zich meebrengen, maar ook een grote transitie betekenen in termen van werkgelegenheid. Functies en banen zullen veranderen en mogelijk verdwijnen, maar in de plaats daarvan ook nieuwe posities gecreëerd worden. Dat geeft onzekerheid, maar naast de continuïteit van de onderneming, zal de ondernemingsraad ook aandacht geven aan de werkzekerheid. Hierop zullen ze toezien, samen met de vakbonden, door als er voorgenomen besluiten zijn rond de implementatie van de plannen, zich voortijdig daarover te informeren en betrokken te worden via de advies- en instemmingstrajecten die daaruit voortvloeien.
Tata Steel heeft een Indiase moeder en de ondernemingsraad heeft er zorg voor gedragen dat deze de gekozen route ondersteund. Er zijn concrete afspraken gemaakt in een ontvlechting tot een aparte dochteronderneming Tata Steel Nederland om de investeringen die nodig zullen zijn te garanderen. Ook zal het succesvol afronden van de vergroening afhangen van ondersteuning en subsidies van de Nederlandse overheid. Cinta Groos is daarvoor zelfs naar de Tweede Kamer geweest om een toelichting op de plannen te geven. Van de ondernemingsraad vraagt deze grootste omwenteling in hun bestaan een strategisch schaakspel op hoog niveau en dwingt respect af. Maar dat moet ondernemingsraden niet afschrikken.
Dat concludeert ook Rick De Jong van Onderneminsgraad.nl bij de afsluiting van het Webinar. Begin als ondernemingsraad met een inventarisatie rond wat kunnen wijzelf als onderneming bijdragen en ga daar dan over in gesprek met de bestuurder. Kijk naar partners vakbonden of milieuorganisaties, of zoek steun bij andere ondernemingsraden. Zoek ook steun bij andere stakeholders bij de onderneming zoals de raad van commissarissen, zeker als de bestuurder onwillig is om het onderwerp op te pikken. Ook als er nog een lange weg te gaan: maak als ondernemingsraad een eerste stap!
Kijk hier het Webinar terug
Dit is de presentatie van Niko Manshanden
Dit zijn de in de chat gestelde vragen en antwoorden